Zespół jelita drażliwego (IBS) to przewlekła choroba, której powody nie są do końca znane, a co za tym idzie – trudno o jej skuteczne leczenie przyczynowe. Możemy natomiast łagodzić lub eliminować objawy i niwelować czynniki ryzyka, które mogą prowadzić do związanych z chorobą dolegliwości bólowych i innych zaburzeń funkcjonowania organizmu.
Podstawowy cel leczenia to ograniczenie lub wyeliminowanie związanych z IBS dolegliwości, które są dla osoby chorej bardzo uciążliwe i utrudniają codzienne funkcjonowanie. Leczenie obejmuje zmianę diety, stylu życia, stosowanie środków farmakologicznych i pomoc psychologiczną.
Rola diety
Sposób żywienia nie zawsze jest jednym z czynników choroby, ale niektóre pokarmy mogą nasilać dolegliwości, dlatego dla każdego pacjenta jadłospis ustala się indywidualnie, w zależności od występujących objawów. Każda z postaci IBS – zaparciowa, biegunkowa czy mieszana – wymaga wdrożenia innego typu diety. Przy postaci biegunkowej należy wyeliminować źródła sorbitolu i mannitolu (czyli produkty zawierające słodziki, gumy do żucia, jogurty i niektóre przetwory spożywcze), ponieważ przyczyniają się one do powstawania i nasilania biegunki. Należy też ograniczyć spożycie kofeiny oraz produktów bogatych w tłuszcze i błonnik. Pieczywo białe jest przez osoby dotknięte IBS tolerowane lepiej niż razowe, pomocny może okazać się także ryż, zalecany przy biegunkach. Spośród owoców na jelita najkorzystniej działają banany, a warzywa najlepiej spożywać w formie gotowanej. Dużą rolę w terapii odgrywa autoobserwacja chorego, która pozwoli mu stwierdzić, które produkty spożywcze wywołują objawy zespołu jelita drażliwego, a które są obojętne lub działają korzystnie1.
Przy postaci zaparciowej IBS chory powinien z kolei uwzględnić w diecie produkty bogate w błonnik, który pobudza perystaltykę jelit. Należy unikać białego pieczywa, ryżu, bananów, a spożywać pieczywo pełnoziarniste, kasze, mieszanki musli, dużo warzyw i owoców.
Chorym często poleca się stosowanie diety eliminującej cukry: fruktozę i fruktooligosacharydy, a także dietę bezglutenową oraz eliminację FODMAP, czyli cukrów krótkołańcuchowych. Wskazane jest ponadto wykluczenie z jadłospisu potraw ciężkostrawnych, smażonych, pikantnych, tłustych (zarówno mięs i wędlin, jak i nabiału), mocnej kawy i herbaty, alkoholi, produktów czekoladowych i większości innych słodyczy. Duże znaczenie w leczeniu ma regularność spożywanych posiłków, jedzenie częstsze, ale w niewielkich porcjach oraz unikanie pośpiechu podczas posiłków2.
Leczenie farmakologiczne
Podczas leczenia farmakologicznego wybór leków dostosowuje się do konkretnej postaci IBS. Stosowane są środki rozkurczające mięśnie gładkie (takie jak Buscopan), agonisty i antagonisty receptorów serotoninowych oraz leki przeciw wzdęciom; w niektórych przypadkach sprawdzają się również antybiotyki i leki przeciwdepresyjne. Przy postaci zaparciowej podaje się ponadto antagonisty receptora opioidowego, leki przeczyszczające, pęczniejące, osmotyczne, antagonisty receptora 5-HT4 oraz prostaglandynę E1. W przypadku biegunki lekarz może przepisać leki zwiększające objętość stolca, środki przeciwbiegunkowe lub antagonisty receptora 5-HT33.
Inną możliwością leczenia jest podawanie probiotyków, prebiotyków, synbiotyków lub przeszczep kału. Umożliwia to poprawę w zaburzeniach mikroflory przewodu pokarmowego polegających na zmniejszeniu lub zwiększeniu liczby bakterii przewodu pokarmowego albo zmianie ich proporcji4.
U kobiet, szczególnie w okresie pomenopauzalnym, na układ pokarmowy korzystnie wpływa melatonina. Jest to związane z faktem, że działa ona rozluźniająco na mięśnie gładkie, a jej wydzielanie zmniejsza się wraz z wiekiem.
Pomoc psychologiczna – ważny element leczenia
Nawet u 70-90% chorych na IBS występują zaburzenia psychiczne o różnym nasileniu5. Przy dysfunkcjach emocjonalnych, psychicznych lub psychosomatycznych zaleca się psychoterapię (terapię poznawczo-behawioralną, hipnoterapię), a czasem również leki psychotropowe, przeciwdepresyjne i zioła.
Do innych zaleceń należy uprawianie aktywności fizycznej – na poziomie intensywności dostosowanym do możliwości chorego. Wpływa ona pozytywnie na funkcjonowanie układu nerwowego i pokarmowego, eliminuje stres i odwraca uwagę od dolegliwości brzusznych.
Leczenie objawowe to dla większości cierpiących na IBS szansa na normalne funkcjonowanie. 70% chorych prezentujących łagodne nasilenie objawów powinno zmodyfikować swoją dietę i styl życia oraz poszerzać swoją wiedzę o zespole jelita drażliwego. Przy umiarkowanym nasileniu objawów (25% chorych) polecane jest dodatkowo leczenie farmakologiczne i psychoterapia. Dopiero w przypadku ciężkiego nasilenia objawów (5% przypadków) należy zastosować opiekę specjalistyczną6.