Włókno pokarmowe, zwane też błonnikiem pokarmowym, to składnik pożywienia mający duży wpływ na stan zdrowia pacjenta z zespołem jelita drażliwego. Jaka jest jego rola w leczeniu objawów tej choroby i jaka powinna być jego podaż przy formie zaparciowej, a jaka przy formie biegunkowej?
Zbyt niska podaż błonnika pokarmowego jest jednym z czynników przyczyniających się do rozwoju zespołu jelita drażliwego. W krajach rozwiniętych natomiast średnie spożycie błonnika spada. Światowa Organizacja Zdrowia ustaliła, że powinno się przyjmować 27–40 g tej substancji na dobę. Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności stwierdził zaś, że spożywanie 25 g błonnika na dobę wystarcza do utrzymania prawidłowego funkcjonowania przewodu pokarmowego1,2.
Frakcje błonnika
Błonnik pokarmowy zawiera dwie frakcje: rozpuszczalną i nierozpuszczalną w wodzie. Do tej pierwszej należą pektyny, gumy, śluzy, betaglukan, inulina. Frakcja ta wpływa na spowolnienie pasażu treści pokarmowej przez jelita i złagodzenie ogólnych objawów IBS, nie tylko zaparć. Do głównych źródeł błonnika rozpuszczalnego należą: otręby owsiane, brązowy ryż, jęczmień, owoce cytrusowe, jabłka, truskawki, ziemniaki, suszona fasola. Możemy go czerpać również z nasion babki płesznika i babki jajowatej, które mają zdolność do pochłaniania wody, zwiększania swej objętości i tworzenia śliskiej, żelowej substancji, która wspomaga przesuwanie się pokarmu w jelitach. Spożywanie nasion babki zaleca się osobom cierpiącym na zaparciową postać IBS1.
Błonnik nierozpuszczalny to celuloza, hemiceluloza, ligniny i skrobia oporna. Te substancje przyspieszają perystaltykę jelit i zwiększają ogólną masę stolca. Do źródeł tej frakcji błonnika zalicza się otręby pszenne, produkty pełnoziarniste, groch, fasolę, kukurydzę, warzywa kapustne i korzeniowe, orzechy, ziarna i nasiona roślin. Przyspieszenie perystaltyki jelit skutkuje częstszymi i regularniejszymi wypróżnieniami.
Błonnik nierozpuszczalny nie jest jednak zalecany w przypadku zaparć spastycznych, którym towarzyszą skurczowe bóle brzucha i wzdęcia. Frakcja ta może działać dodatkowo wzdymająco i nasilać nieprzyjemne objawy choroby. Produkty wzdymające, takie jak fasola, groch, warzywa kapustne, nie są zalecane osobom często cierpiącym na wzdęcia, nadprodukcję gazów jelitowych, dyspepsję czynnościową.
Zespół jelita drażliwego – dieta
Dieta dla pacjenta z IBS jest dobierana indywidualnie. Duże znaczenie mają w tym przypadku samoobserwacja i sama postać choroby. Przy postaci zaparciowej spożywanie pokarmów zawierających błonnik ma szczególne znaczenie. W obecności wody błonnik zwiększa objętość stolca i ułatwia zarówno jego przechodzenie przez jelito grube, jak i sam proces wydalania. Ponadto pomaga on usunąć z organizmu więcej resztek pokarmowych i toksyn, zwiększa więc ilość mas kałowych wydalanych za jednym razem. Optymalizuje regularność wypróżnień, zapobiegając zaparciom. Najskuteczniejsze w leczeniu zaparć są produkty nieprzetworzone i pełnoziarniste. Najlepsze rezultaty można natomiast osiągnąć, spożywając pokarmy bogate w błonnik i jednocześnie pijąc przynajmniej 2 litry wody dziennie oraz uprawiając umiarkowaną aktywność fizyczną1.
Należy pamiętać, że choć wysoka podaż błonnika jest generalnie zalecana osobom cierpiącym na zaparciową postać IBS, czasem włókno pokarmowe przyczynia się do zaostrzenia innych dolegliwości, takich jak ból brzucha czy wzdęcia, zamiast łagodzić symptomy choroby. Dlatego dobrze jest w początkowej fazie włączyć do diety błonnik pochodzący ze wszystkich dostępnych źródeł, a następnie eliminować te produkty, po których występują niepożądane objawy.
W przypadku gdy podaż błonnika w diecie nie jest wystarczającym rozwiązaniem, zaleca się włączenie do terapii leków przeczyszczających o działaniu osmotycznym, takich jak makrogole (PEG, glikol polietylenowy). Jest to lek bezpieczny, dobrze tolerowany, który nie wchodzi w interakcje z florą jelitową i nie wywołuje wzdęć. Środek ten poprawia częstość wypróżnień, nie przyspieszając jednak nadmiernie pasażu jelitowego. Jeśli chory skarży się dodatkowo na inne objawy, do terapii można włączyć leki przeciwwzdęciowe, rozkurczowe (np. Buscopan) lub prokinetyki.
Piśmiennictwo:
1. „Wasiluk D., „Rola błonnika pokarmowego w leczeniu zespołu jelita nadwrażliwego”, Medycyna Praktyczna, https://dieta.mp.pl/diety/diety_w_chorobach/178469,rola-blonnika-pokarmowego-w-leczeniu-zespolu-jelita-nadwrazliwego, data dostępu: 23.08.2018.
2. Kożuch M., Dzieniszewski J., „Zaparcie – istotny problem w codziennej praktyce lekarskiej”, Esculap.com,
https://www.esculap.com/publication/127235/zaparcie-istotny-problem-w-codziennej-praktyce-lekarskiej, data dostępu: 23.08.2018.., data dostępu: 5.08.2018.