Zespół jelita drażliwego to choroba, której trafne zdiagnozowanie wymaga zarówno wnikliwej obserwacji własnego organizmu przez pacjenta, jak i cierpliwej współpracy lekarza. IBS można stwierdzić dopiero po dłuższym czasie utrzymywania się objawów i wykluczeniu innych chorób, przede wszystkim organicznych.
W diagnostyce przewlekłych, czynnościowych chorób przewodu pokarmowego, do których należy IBS, pomagają usystematyzowane wyznaczniki rozpoznawania choroby. Do obowiązujących kryteriów z zakresu gastroenterologii należą obecnie Kryteria Rzymskie IV, wprowadzone w maju 2016 r. W jaki sposób klasyfikują one zespół jelita drażliwego i jak pomagają lekarzom oraz samym pacjentom w rozpoznaniu choroby i odróżnieniu jej od innych schorzeń?
Czym są Kryteria Rzymskie?
Kryteria Rzymskie to klasyfikacja zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego, która określa zasady rozpoznawania tych schorzeń, a także zawiera wytyczne i wskazówki dotyczące ich leczenia. Została ona utworzona przez międzynarodową grupę ekspertów, z tym że Kryteria Rzymskie IV stanowią aktualizację poprzedniej wersji wytycznych (Kryteriów Rzymskich III), opublikowanych 10 lat wcześniej. Podstawą do stwierdzenia choroby czynnościowej są objawy zgłaszane lekarzowi przez chorego przy jednoczesnym braku odchyleń w badaniach dodatkowych, które mogłyby sugerować chorobę organiczną. Kryteria Rzymskie wyszczególniają całą listę chorób czynnościowych przewodu pokarmowego. Należą do nich m.in. zgaga czynnościowa, dyspepsja czynnościowa, aerofagia, wzdęcia, biegunki i zaparcia czynnościowe, jak również zespół jelita drażliwego (IBS).
Definicja zespołu jelita drażliwego na podstawie Kryteriów Rzymskich IV
Zespół jelita drażliwego należy do najczęściej występujących przewlekłych chorób jelit. Może on dotyczyć od 5 do 20% populacji światowej1. Według definicji zawartej w Kryteriach Rzymskich IV IBS charakteryzuje się nawracającym bólem brzucha, który występuje u chorego przez co najmniej 1 dzień w tygodniu przez ostatnie 3 miesiące. Pierwsze objawy zazwyczaj mają miejsce na co najmniej 6 miesięcy przed rozpoznaniem. Ten okres pozwala na uznanie choroby za przewlekłą. Wyznacza on lekarzowi pewne ramy czasowe, których powinien się trzymać, aby zbyt pospiesznie nie postawić diagnozy.
Aby można było zdiagnozować schorzenie jako IBS, ból musi ponadto spełniać co najmniej dwa spośród trzech wyróżnionych kryteriów – musi więc być związany:
- z wypróżnieniem,
- ze zmianą częstości oddawania stolca,
- ze zmianą konsystencji stolca2.
Obraz kliniczny zespołu jelita drażliwego
Kryteria Rzymskie wyróżniają cztery postaci IBS na podstawie dominujących u pacjenta objawów. Zaklasyfikowanie schorzenia, na które cierpi pacjent, do jednej z grup decyduje o przebiegu leczenia oraz o zaleceniach dietetycznych. Wyróżnia się następujące postaci IBS:
- IBS z zaparciem (IBS-C),
- IBS z biegunką (IBS-D),
- postać mieszana IBS (IBS-M),
- postać niesklasyfikowana IBS (IBS-U)1.
Ból brzucha charakterystyczny dla pacjentów z IBS ma charakter stały lub nawracający i jest najczęściej odczuwany w podbrzuszu i lewym dolnym kwadrancie jamy brzusznej. Nie jest tak silny, aby budził chorego w nocy, ale może mieć charakter ostry oraz kurczowy. Chorzy na postać biegunkową IBS odczuwają silne parcie na stolec bezpośrednio przed wypróżnieniem, biegunki często występują u nich po posiłkach, w sytuacjach stresowych oraz w godzinach porannych. Przy postaci zaparciowej stolec jest oddawany z wysiłkiem, ma postać bryłowatą i jest twardy. U osób cierpiących na postać mieszaną mogą występować naprzemiennie okresy zaparć i biegunek. Do dodatkowych, często występujących objawów, zalicza się wzdęcia, zgagę, nudności, obecność śluzu w kale. Analizując konkretne symptomy, lekarz może zaproponować pacjentowi dietę, a także odpowiednie środki farmakologiczne, m.in. leki rozkurczowe łagodzące ból brzucha (np. Buscopan), środki leczące biegunkę bądź zaparcia, środki przeciwwzdęciowe, preparaty ziołowe, probiotyki.
W porównaniu do Kryteriów Rzymskich III, obraz kliniczny IBS opisany w Kryteriach Rzymskich IV uległ częściowej modyfikacji. Usunięto m.in. stwierdzenie, że ból brzucha u chorego ma ustępować po wypróżnieniu, dzięki czemu lekarz może zdiagnozować IBS również u tych chorych, u których ból ten nie ustępuje całkowicie po oddaniu stolca.
Bristolska skala uformowania stolca
Kryteria Rzymskie zwracają uwagę lekarzy na typ uformowania stolca u pacjentów, u których podejrzewa się IBS. Podział ten przedstawia się następująco:
- Typ 1: Pojedyncze zbite grudki podobne do orzechów, trudne do wydalenia
- Typ 2: Stolec o wydłużonym kształcie, grudkowaty
- Typ 3: Stolec wydłużony, z pęknięciami na powierzchni
- Typ 4: Smukłe, wężowate kawałki stolca, gładkie i miękkie
- Typ 5: Miękkie drobiny z wyraźnymi krawędziami (łatwo wydalane)
- Typ 6: Kłaczaste kawałki z postrzępionymi krawędziami
- Typ 7: Wodnisty, bez stałych elementów (ciecz)2.
Kryteria Rzymskie wskazują na typy uformowania stolca występujące u pacjentów chorych na poszczególne postaci IBS. I tak, przy formie zaparciowej ponad 25% wypróżnień charakteryzuje się uformowaniem typu 1 i 2, natomiast mniej niż 25% wypróżnień ma uformowanie typu 6 i 7. Przy postaci biegunkowej natomiast ponad 25% wypróżnień ma uformowanie typu 6 i 7.
Piśmiennictwo:
1. Skrzydło-Radomańska B., „Co nowego w IBS – algorytmy postępowania”, Klinika Gastroenterologii, Uniwersytet Medyczny w Lublinie, http://www.gastrohepat.rzeszow.pl/web_documents/algorytm_ibs_rzesz_w_2017.pdf, data dostępu: 22.08.2018.
2. Kopczyńska M., Małecka-Panas E., „Zespół jelita drażliwego”, Esculap.com,
3. Mulak. A., Smereka A., Paradowski L, „Nowości i modyfikacje w Kryteriach Rzymskich IV”, Gastroenterologia Kliniczna, https://journals.viamedica.pl/gastroenterologia_kliniczna/article/download/49869/36830, data dostępu: 22.08.2018.